Παρασκευή 22.5.2015
Του Ηλία Πέσσαχ*

 

 Έλληνας Πατριώτης και Ήρωας - μια άγνωστη ιστορία

Τα τελευταία 13 χρόνια και κάθε χρόνο, τιμώνται στο Ισραήλ την Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος, Yiom Ha Shoa, άνθρωποι που έσωσαν Εβραίους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εφέτος στις 16 Απριλίου, παρουσία του Πατριάρχη Ιεροσολύμων εκ μέρους της εκκλησίας, του Έλληνα Πρέσβη εκ μέρους της Ελλάδος, και του Προέδρου του ΚΙΣ εκ μέρους των Ελλήνων Εβραίων, τιμήθηκε στην Ιερουσαλήμ μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες του Ελληνικού Εβραϊσμού. Ο Αρχιραββίνος Βόλου και Πάσης Ελλάδος Μωυσής Σ. Πέσσαχ.

 Ο Μωυσής Πέσσαχ γεννήθηκε στη Λάρισα το 1869 και ήταν γόνος δύο εκ των επιφανέστερων εβραϊκών οικογενειών της εποχής. Ο πατέρας του Συμεών Πέσσαχ  ήταν Αρχιραββίνος Λάρισας και Παλαιάς Ελλάδος, και γιος του Ααρών Πέσσαχ σημαίνωντος τραπεζίτη της Θεσσαλονίκης. Η δε μητέρα του Λέα, ήταν εγγονή του Αρχιραββίνου Θεσσαλονίκης Αβραάμ Στρούμσα. Ο Μωυσής Πέσσαχ το 1883 αρχικά ανέλαβε ως θρησκευτικός λειτουργός στη Λάρισα, και ακολούθως το 1892 και μέχρι το θάνατό του στον Βόλο. Το 1894 παντρεύτηκε την Σάρα Μπουρλά, με την οποία απέκτησε 6 παιδιά. 

Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1943, ο γερμανός φρούραρχος ταγματάρχης Κούρτ κάλεσε τον Αρχιραββίνο Πέσσαχ να παρουσιαστεί στο αρχηγείο του, απαιτώντας να του παραδώσει λίστα όλων των Εβραίων της πόλης εντός 24 ωρών, μαζί με όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία. Έχοντας αντιληφθεί τον σκοπό των Γερμανών, αφού ζήτησε και πήρε διορία 3 ημερών για να παραδώσει τη λίστα, ο Αρχιραββίνος Πέσσαχ απευθύνθηκε αμέσως για βοήθεια στον φίλο του Μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ. Ο Μητροπολίτης Δημητριάδος επικοινώνησε αμέσως με τον Γερμανό Πρόξενο του Βόλου κ. Σέφελ, ο οποίος του απάντησε οι Εβραίοι να εγκαταλείψουν άμεσα την περιοχή πριν τη λήξη της προθεσμίας. Την ίδια συμβουλή έδωσε με τη σειρά του και ο Μητροπολίτης στον Αρχιραββίνο, παραδίδοντας του και μία ιδιόχειρη επιστολή προς όλους τους κληρικούς των χωριών γύρω από το Βόλο, προτρέποντας τους να κάνουν ότι καλύτερο μπορούν για να βοηθήσουν τους Εβραίους αδελφούς τους. Εξίσου σημαντική ήταν και η βοήθεια που παρείχαν στον Αρχιραββίνο, ο Νομάρχης Πανταζίδης, και ο Δήμαρχος Σαράτσης. 

Ακολούθως, και αφού επικοινώνησε με τον Ελβετό διευθυντή του Ερυθρού Σταυρού κ. Χένι προκειμένου να εξασφαλισθεί η σίτιση, ο Αρχιραββίνος Πέσσαχ διέφυγε στα βουνά μαζί με την οικογένειά του και την πλειοψηφία των Εβραίων του Βόλου. Ήταν τέτοια η οργή του ταγματάρχη Κουρτ όταν διαπίστωσε πως οι Βολιώτες Εβραίοι είχαν διαφύγει, που με εντολή του κάηκε το σπίτι του Αρχιραββίνου, και επικηρύχθηκαν ο ίδιος και η οικογένειά του με μεγάλη χρηματική αμοιβή. 

Ακόμα και έτσι όμως, ο Αρχιραββίνος Πέσσαχ στα 72 του χρόνια ζωής, παρέμεινε δραστήριος και γενναίος. Κατά την παραμονή του στα βουνά, και ενώ εξοντώθηκαν 2 γιοί του στα ναζιστικά στρατόπεδα, πέθανε η γυναίκα του από τις κακουχίες, και μία κόρη του υπέστη νευρικό κλονισμό, πραγματοποίησε μεγάλη διαφωτιστική εξόρμηση και περιοδείες στις ελεύθερες περιοχές του Πηλίου σε συνεργασία με τους μητροπολίτες Κοζάνης Ιωακείμ και Ηλείας Αντώνιο, για ενίσχυση των σκοπών κι επιδιώξεων του ΕΑΜ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων. Επιπλέον, διέσωσε συμμάχους στρατιώτες και αξιωματικούς, τους οποίους φυγάδευσε στη Μέση Ανατολή. Γι’ αυτή του τη δράση το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής του απένειμε τιμητικό δίπλωμα, και το Ελληνικό κράτος του απένειμε το παράσημο ‘’Γεωργίου του Α’’. Επιπλέον, για τη συμμετοχή του στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση αναγνωρίστηκε μετά θάνατον, ως αγωνιστής της και του απονεμήθηκε το σχετικό δίπλωμα από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας. 

Μετά τον πόλεμο, ο Αρχιραββίνος Πέσσαχ επέστρεψε στο Βόλο έχοντας συμβάλει καθοριστικά μαζί με την Εκκλησία και τις Δημοτικές αρχές, στη διάσωση του 74% των Εβραίων του Βόλου σε μία χώρα όπου το 85% των Ελλήνων Εβραίων είχε εξοντωθεί. Τον Απρίλιο του 1955 αναγκάστηκε να μένει σε αντίσκηνο στα 86 του χρόνια ζωής, ως αποτέλεσμα ενός καταστροφικού σεισμού στο Βόλο. Στις 13/11/1955 ο Αρχιραββίνος Πέσσαχ απεβίωσε βυθίζοντας στο πένθος όλους τους Βολιώτες (εβραίους και χριστιανούς). 

Ο Αρχιραββίνος Πέσσαχ, κατά τη διάρκεια της πολύπλευρης δράσης του εξέδωσε  και δεκάδες σπουδαία συγγραφικά έργα και αμέτρητες μελέτες και πραγματείες θρησκευτικού περιεχομένου. Το 1957 (2 χρόνια μετά το θάνατό του) με απόφαση της Ισραηλινής Κυβέρνησης τα 6000 βιβλία και έγγραφα από την προσωπική του συλλογή (διέθετε 20000 βιβλία πριν την κατοχή) μεταφέρθηκαν στο Ινστιτούτο Μπεν – Τσβι στο Ισραήλ, σε ειδική αίθουσα που φέρει το όνομά του. Επιπλέον, την ίδια χρονιά τα οστά του μεταφέρθηκαν και ενταφιάστηκαν στο ιερότερο μέρος για έναν Εβραίο. Στο Λόφο των Σοφών, δίπλα στον 1ο Αρχιραββίνο του Ισραήλ. Παρόντες στον ενταφιασμό ήταν ο Πρόεδρος και ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ. 

Ο Αρχιραββίνος Μωυσής Πέσσαχ ήταν ένας σοφός άνθρωπος, που σε όλη την πολυτάραχη ζωή του αποτέλεσε φωτεινό παράδειγμα Εβραίου θρησκευτικού ηγέτη και Έλληνα πατριώτη ταυτοχρόνως. Ήταν αγαπητός και σεβαστός από όλους – Εβραίους και Χριστιανούς. Ποτέ δεν διαχώριζε τους ανθρώπους, και προσπαθούσε πάντα να βοηθήσει με όλες του τις δυνάμεις οποιονδήποτε προσέτρεχε σ’ αυτόν, αλλά και την πατρίδα του την Ελλάδα. Σε μία εποχή όπου το θρησκευτικό μίσος και η μισαλλοδοξία, αναβιώνουν τόσο από κάποιους ‘’ιεράρχες’’, όσο και από πολιτικά κόμματα με την ανοχή ή και την αδυναμία των πολιτειακών θεσμών να ‘’αντιδράσουν’’, παραδείγματα σαν τον Αρχιραββίνο Πέσσαχ και τον Μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ, μας δείχνουν το ‘’σωστό’’ δρόμο του διαλόγου, της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς. 

*Δισέγγονος του Αρχιραββίνου Πέσσαχ, Αιματολόγος.