Κέντρο BESA Πέμπτη 12/3/2020
Emil Avdaliani*
ΠΕΡΗΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ: Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν έφτασαν στο ναδίρ μετά την εξόντωση του διοικητή των δυνάμεων Quds, Qassem Soleimani, με χτύπημα από drone των ΗΠΑ. Καθώς η απομόνωση του Ιράν μεγαλώνει, η σχέση του με τη Ρωσία είναι πιθανό να δυναμώσει. Η Μόσχα μπορεί να χρησιμοποιήσει την γεωπολιτική αδυναμία του Ιράν προς δικό της οικονομικό όφελος, κάνοντας μεγάλες πωλήσεις ρωσικού στρατιωτικού εξοπλισμού στην Ισλαμική Δημοκρατία και ενθαρρύνοντας βαθύτερη συνεργασία ανάμεσα στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση και την Τεχεράνη. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει τον θάνατο του Σολεϊμανί για να περιορίσει τη δραστηριότητα Ιρανικών στρατευμάτων στο Συριακό μέτωπο και γενικά θα περιορίσει την εξάρτηση της Δαμασκού από το Ιράν.
Καθώς το συναισθηματικό κύμα μετά την εξόντωση του διοικητή των δυνάμεων Quds Qassem Soleimani τον Ιανουάριο καταρρέει, έχουμε μια καθαρότερη προοπτική όσον αφορά το τί σήμαινε το γεγονός, και κατά πόσο είναι τόσο σημαντικό όσο πολλοί αναλυτές και πολιτικοί πίστευαν.
Αν και πολλοί εστίασαν (δικαιολογημένα) στις εξελισσόμενες πολιτικές των ΗΠΑ σχετικά με τη Μέση Ανατολή γενικά, και το Ιράν συγκεκριμένα, η στάση της Ρωσίας συζητήθηκε λιγότερο. Αυτές οι αναλύσεις που άγγιξαν τη Μόσχα εστίασαν περισσότερο στην άμεση αντίδραση απέναντι στην κρίση Σολεϊμανί παρά στο να αναλύσουν την πολιτική απέναντι στο Ιράν μακροπρόθεσμα.
Καταρχάς, είναι σημαντική η κατανόηση του ρόλου του Ιράν στον στρατηγικό γνώμονα της Ρωσίας. Το Ιράν είναι κρίσιμο για τη Μόσχα, καθώς η θέση του περιστασιακά το καθιστά τον πιο σημαντικό παίκτη στη Μέση Ανατολή. Αυτό ταιριάζει με το σκεπτικό της Ρωσικής πολιτικής ελίτ. Οι πολιτικοί της διανοούμενοι τη δεκαετία του 90’ υποστήριζαν ότι το Ιράν θα έπρεπε να είναι πυλώνας Ρωσικής επιρροής στη Μέση Ανατολή. Οι αποκαλούμενοι Ευρασιανιστές, που πιστεύουν ότι η Ρωσία είναι μία μίξη Ευρώπης και Ασίας, δηλώνουν ότι αν η Μόσχα θέλει να περιορίσει τη δυτική δύναμη στη Μέση Ανατολή, χρειάζεται την Τεχεράνη.
Για τη σύγχρονη Ρωσία, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια και της περιόδου των Ρωμανόφ, αλλά και των εποχών της Σοβιετικής Ένωσης, είναι σημαντικό να διατηρηθεί η Τεχεράνη τουλάχιστον ουδέτερη. Ένα εχθρικό Ιράν θα σήμαινε μείωση της Ρωσικής ευελιξίας στη Μέση Ανατολή.
Οι δύο χώρες μοιράζονται μια κοινή κατανόηση για διάφορες γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή. Και οι δύο απειλούν οποιαδήποτε δυτική στρατιωτική επέμβαση στο Νότιο Καύκασο, την Κεντρική Ασία, ή στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία και το Ιράν θεωρούν και οι δύο ότι οι δυτικές παρεμβολές στις αντίστοιχες ζώνες επιρροής τους ( τον πρώην Σοβιετικό χώρο και τη Συρία- Μεσοποταμία αντίστοιχα) υπονομεύουν τις ιστορικές τους επιταγές και δικαιώματα.
Για τη Ρωσία όμως, το Ιράν παίζει μεγαλύτερο γεωπολιτικό ρόλο. Καθώς οι σχέσεις της Μόσχας με τη Δύση γενικότερα και τις ΗΠΑ ειδικότερα έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία μερικά χρόνια, το μοντέλο της πολυπολικότητας στις παγκόσμιες υποθέσεις έχει γίνει δημοφιλές στη Ρωσία. Αυτή η τάση γεωπολιτικής σκέψης προϋποθέτει την ανάπτυξη πολλών ομάδων γεωπολιτικής βαρύτητας κατά μήκος της Ευρασίας και αλλού: στην Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Ευρωπαϊκή Ένωση και στις ΗΠΑ.
Αυτή η νοοτροπία δεν είναι καινούρια: προέρχεται από τη δεκαετία του 90’, όταν η Ρωσία ήταν οικονομικά και στρατιωτικά αποδυναμωμένη, και ο μόνος δρόμος για να βελτιώσει τη θέση της ήταν να υπονομεύσει την εντολή των ΗΠΑ με την ανάπτυξη βαθύτερης συνεργασίας με την Κίνα, και άλλες μεγάλες περιοχές της Ευρασίας. Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης και οι οργανώσεις στις χώρες BRICS ήταν το αποτέλεσμα αυτού του είδους της πολύπλοκης σκέψης.
Το Ιράν απουσιάζει από εδώ, αλλά για τη Ρωσία παίζει ένα πρακτικό ρόλο: μετατοπίζει την Αμερικανική προσοχή μακριά από άλλες περιοχές της Ευρασίας. Το Ιράν, σε αντίθεση με άλλες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, μπορεί να το κάνει αυτό στρατιωτικά. Οι Ιρανοί στρατηγικοί είναι αρκετά έξυπνοι ώστε να αποφύγουν άμεσες στρατιωτικές συγκρούσεις με τις δυνάμεις των ΗΠΑ ( όλη η στρατηγική του Ιράν από την επανάσταση του 1979 μέχρι σήμερα βασίζεται σε αυτή την απόφαση)- αλλά το Ιράν μπορεί να μετακινήσει τις δυνάμεις της στη Συρία και το Λίβανο, να επηρεάσει βαθιά την Υεμένη και το Ιράκ, να θέσει ένα περιορισμένο αλλά όχι σημαντικό στρατιωτικό πρόβλημα στον Περσικό Κόλπο, ακόμα και να προκαλέσει ένταση στο Αφγανιστάν υποστηρίζοντας τους Ταλιμπάν ή άλλες ομάδες. Αυτό ταιριάζει με την πολιτική της πολυπολικότητας της Μόσχας, σύμφωνα με την οποία, υπάρχει ένα πρώτο κλιμάκιο κρατών στα οποία ανήκει η Ρωσία και ένα δεύτερο που αποτελείται από το Ιράν και άλλους περιφερειακούς παράγοντες που είναι ικανοί να περιπλέξουν τη θέση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.
Επομένως, σε στρατηγικό επίπεδο μπορούμε να διακρίνουμε την περεταίρω ευθυγράμμιση της πολιτικής του Ιράν για τη Μέση Ανατολή με αυτή της Ρωσίας- και μπορούμε τώρα να λάβουμε υπόψη την δολοφονία του Σολεϊμανί και την απόφαση της Τεχεράνης να αποσυρθεί από την πυρηνική συμφωνία του 2015( και πολλούς μήνες πριν, την απόφαση της Αμερικής να φύγει από τη συμφωνία μονομερώς).
Για δεκαετίες, ο μόνος πραγματικός κοντινός σύμμαχος του Ιράν ανάμεσα στους παγκόσμιους παίκτες ήταν η Ρωσία. Τώρα που οι σχέσεις ΗΠΑ- Ιράν έχουν επιδεινωθεί τόσο έντονα, η Τεχεράνη θα πρέπει να βασιστεί στη Ρωσία ακόμη περισσότερο. Η κάρτα της Κίνας θα παιχτεί επίσης, όπως φάνηκε στα τέλη του 2019 με τη φιλοξενία στρατιωτικών θαλάσσιων ασκήσεων με τους Κινέζους και τους Ρώσους στον Περσικό Κόλπο. Ωστόσο, συνεργασία με την Κίνα αρκετά βαθιά ώστε να αλλάξει την περίπλοκη εξωτερική πολιτική της δεν θα είναι εύκολη. Η Κίνα δεν είναι ακόμα πρόθυμη να απαλλαχτεί από τις ΗΠΑ, αγνοώντας τις κυρώσεις και εμπλέκοντας το Ιράν οικονομικά. Αυτό σημαίνει ότι μόνο η Ρωσία μπορεί να χρησιμεύσει ως διπλωματική σωτηρία για την Τεχεράνη για να περιορίσει τη δυτική πίεση.
Δεν είναι όλα ρόδινα σε αυτή τη σχέση. Η μεγαλύτερη εξάρτηση του Ιράν στη διπλωματική και οικονομική υποστήριξη της Ρωσίας, δίνει στη Μόσχα τεράστιο πλεονέκτημα κατά της Τεχεράνης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σχετικό μετά την δολοφονία του Σολεϊμανί. Από το 2015, όταν η Ρωσία πήρε μέρος στη Συριακή διαμάχη, υπήρχαν αναφορές και στα Ρωσικά και στα Περσικά μέσα σχετικά με τις ανησυχίες στη Μόσχα για τα Ιρανικά στρατεύματα που ασκούν επιρροή στη Συρία εις βάρος των Ρωσικών στρατηγικών συμφερόνρων. Ο θάνατος του αρχιτέκτονα της επιτυχίας του Ιράν στη Συρία θα μπορούσε να δώσει στη Ρωσία μια αιτιολόγηση για να περιοριστεί η Ιρανική επιρροή στη χώρα και να αυξηθεί η εξάρτηση της Δαμασκού από τη Μόσχα.
Υπάρχει επίσης το πυρηνικό ζήτημα. Αν και κάποιος θα περίμενε η Ρωσία να υποστηρίξει τις Ιρανικές φιλοδοξίες, η Ρωσική πολιτική ηγεσία δεν είναι πεπεισμένη ότι θα ήταν γεωπολιτικά συμφέρον αν το Ιράν κατείχε ένα πυρηνικό όπλο. Οι Ρώσοι, όπως και οι Αμερικανοί, είναι επιφυλακτικοί απέναντι στην τεχνολογική στέρηση και την κακή ασφάλεια του Ιράν, που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια των πυρηνικών όπλων. Επιπλέον, καθώς υπάρχουν πολλές αποδείξεις για την βαθιά στρατηγική συνεργασία του Ιράν με στρατιωτικές και ημι-στρατιωτικές ομάδες κατά μήκος της Μέσης Ανατολής, οι Ρώσοι φοβούνται το ενδεχόμενο διάδοσης αυτών των τεχνολογιών σε ανεξέλεγκτες ομάδες. Αυτό θα μπορούσε να επιδεινώσει την κατάσταση ασφαλείας στον Μουσουλμανικό κόσμο, και να επηρεάσει τις ανήσυχες Μουσουλμανικές περιοχές του βόρειου Καυκάσου.
Αυτό που φαίνεται πιο ρεαλιστικό, είναι ότι μια αυξανόμενη εξάρτηση του Ιράν από τη Ρωσία θα φέρει καθαρά οικονομικές ευκαιρίες για τη Μόσχα. Πιθανόν να υπάρχουν βαθύτερες διαπραγματεύσεις για την πιθανή πώληση Ρωσικού στρατιωτικού εξοπλισμού στο Ιράν. Πιο σημαντική μπορεί να είναι η πιο κοντινή συνεργασία του Ιράν με την Ρωσο-ηγούμενη Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (ΕΕU). Η Ιρανική ηγεσία ασχολείται με την ιδέα της σύναψης συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών με την ΕΕU, αλλά η διαδικασία έχει αργήσει. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, τώρα που υπάρχουν ευκαιρίες για τη Ρωσία να χρησιμοποιήσει τη σχετική αδυναμία του Ιράν για να συνδέσει την αγορά 80 εκατομμυρίων προσώπων της με την ΕΕΥ.
Η δολοφονία του Σολεϊμανί έφερε νέες ευκαιρίες για τη Ρωσία: πιθανά πολεμικά οφέλη στη Συρία, και δυνατές οικονομικές εναλλακτικές μέσω βαθύτερης συνεργασίας μεταξύ της -ηγούμενης από τη Μόσχα- ΕΕU και του Ιράν.
*Ο Emil Avdaliani διδάσκει ιστορία και διεθνείς σχέσεις στα Tbilisi State University και Ilia State University. Έχει εργαστεί για διάφορες διεθνείς εταιρίες παροχής συμβουλών και επί του παρόντος δημοσιεύει άρθρα σχετικά με στρατιωτικές και πολιτικές εξελίξεις σε ολόκληρο το χώρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.●
https://besacenter.org/perspectives-papers/iran-russia-geopolitics/